Surhuizum
Surhuizum is een agrarisch streekdorp met een middeleeuwse oorsprong. De boerderijen staan nog steeds aan weerszijden van It Noard, Doarpstrjitte en It Súd. Boerderijen, waarvan verschillende een monumentaal karakter hebben, leiden het dorp in en uit. In het midden, in de nabijheid van de dorpskerk, is de structuur wat dichter. Daar staat karakteristieke dorpsbebouwing van enige notabele woningen uit het einde van de 19de en burgerwoningen uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Het langgerekte dorp heeft na de oorlog rugdekking aan de oostzijde gekregen, daar zijn vooral in de jaren zestig en zeventig een flink aantal woonstraten bijgekomen. Achter deze wijk ligt de drukke doorgaande route van Buitenpost naar Surhuisterveen en verder naar Drachten.
In de Middeleeuwen had Surhuizum het grootste dorpsgebied van de grietenij. Het hele gebied ten zuiden van Augustinusga, het oostelijke gedeelte van de punt van Achtkarspelen, behoorde tot Surhuizum. Aanvankelijk lag daar nog het zelfstandige dorp Kortwoude – één van de acht karspelen – maar dat was zo klein dat gezinnen de kerk niet konden blijven onderhouden. De paus gaf in 1441 de Kortwoudsters toestemming zich bij Surhuizum aan te sluiten. Even ten noorden van Surhuisterveen bestaat de buurschap nog steeds.
In de loop van de 17de eeuw heeft Surhuisterveen zich van het moederdorp losgemaakt: aan het einde van die eeuw woonden er al zo veel mensen dat ze een eigen kerk stichtten.
De dorpskerk van Surhuizum is in 1614 herbouwd met sloopmateriaal van de voorgangster en de koorpartij met een decoratieve poort is in 1734 nog eens uitgebreid. Toen zijn de vensters vergroot en een paar jaar later zijn er gebrandschilderde ramen van Ype Staak in geplaatst. De uit omstreeks 1300 daterende, losstaande en met een luchtbrug met de kerk verbonden toren is één van de merkwaardigste in de provincie. De forse torenromp wordt op de hoeken geschoord door vele malen versneden steunberen en met geveltopjes voorzien van boogfriezen aan alle zijden. Daarna rijst de gemetselde spits op.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
