Jan Meinderts Swart*, historicus, 1912-2014

©: Fryske Akademy

Geboren in 1912 als boerenzoon van Meindert Zwart en Jantje van der Kooi op de boerderij aan de Langgrousterwei 58. Studeerde in Leeuwarden indologie en promoveerde in 1939 waarna hij naar Nederlands-Indië vertrok. Daar werkte hij als ambtenaar bij het binnenlands bestuur. Tijdens het Japanse bewind raakte hij in een kamp maar wist dat te overleven en kwam na de oorlog terug in Nederland. Hij pakte een studie geschiedenis op en werd docent in dat vak. In Assen werd hij rector aan de Christelijke Scholengemeenschap van 1956 tot 1974. Van 1969 tot 1979 was hij tevens docent aan de opleiding voor geschiedenisleraren aan de Noardlike Leargongen in Leeuwarden en Zwolle.
Hij woonde 40 jaar lang buiten Easternijtsjerk maar zijn belangstelling voor dat dorp bleef bestaan want hij deed jarenlang studie naar de geschiedenis van zijn geboortedorp. Zo kon hij Algra van grote waarde zijn toen die in 1955 in zijn jarenlange serie ’De geschiedenis gaat door het eigen dorp’ Easternijtsjerk wilde beschrijven. Hij schrijft in zijn inleiding:
‘Dr. Zwart te Hoogeveen, een Nijtsjerkster uit een oud Nijtsjerkster geslacht, zond me vele gegevens over zijn geboorteplaats, met verlof daarvan gebruik te maken, wat ik met grote dankbaarheid heb geaccepteerd. Alle gegevens kan ik niet eens verwerken, want 51 foliovellen dicht beschreven, bevatten meer dan ik in twee of drie artikelen kan plaatsen.’ Ook de schrijvers van ‘Een geschiedenis van Oosternijkerk’ maakten in 1979 gebruik van diezelfde 51 vellen dicht beschreven papier.
In 1987 verhuisden Swart en zijn vrouw naar Leeuwarden waar zij op korte afstand van het Rijksarchief een appartement betrokken. Dat nodigde uit tot onderzoek in oude archieven waarbij eerst de eigen familie in kaart werd gebracht en later het geboortedorp de volledige aandacht kreeg. Tussendoor leverde hij een groot artikel aan over het ontstaan van de Gereformeerde Kerk in Easternijtsjerk ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan in 1990.
Zijn meesterwerk ‘In doarp yn ‘e Noardeasthoeke, Easternijtsjerk tusken 1740 en 1940’ verscheen in 1995 (Swart was toen al 82 jaar) en werd gepresenteerd in een goed bezochte bijeenkomst in dorpshuis De Terp. Zakelijk directeur van de Fryske Akademy Bosma en burgemeester Sybesma voerden het woord voor Swart zelf een inleiding op het boek gaf. Hij stelde: ‘Dit boek wol konkreet bliuwe, net útgean fan generalisaasjes, mar minsken yn har dwaan en litten sjen litte. Myn doel wie net allinne om te fertellen wàt der bard is, mar as it mooglik wie ek wêrom’t it sa bard is.’ Volgens velen is hij daar in het 305 bladzijden tellende boek uitstekend in geslaagd.
De avond werd afgesloten door een bijdrage van Froukje Annema die vertelde van haar herinneringen aan het dorp waar ze was geboren. Vooral haar verhaal ‘Beppe’ bracht herinneringen naar boven en herkenning!!

*Jan Swart slaagde erin zijn familienaam Zwart officieel te laten veranderen in Swart op basis van familieonderzoek waaruit bleek dat de oudst bekende familieleden zich ook Swart met een S noemden.